Hayal Kurmak Bağımlılık Mıdır?

Uyumsuz Hayal Kurma: Maladaptive Daydreaming

Nurefşan Yılmaz

Uzman Klinik Psikolog

Ocak 28, 2024 tarihinde yayınlandı

Zihnimizde devamlı ve istemsiz bir düşünce akışı vardır. Bu akış durdurulamaz niteliktedir. Ancak hayal kurmak bu zihinsel akıştan daha farklıdır. Hayal kurmak, istemli ve bilinçli olarak gerçekleşir. Her ne kadar hayal kurmanın üretkenlik, motivasyon, mutluluk gibi zihinsel sağlık için olumlu etkileri olsa da hayal kurmak, büyük ölçüde vaktinizi alıyorsa, rutininizi aksatmanıza sebep oluyorsa, günlük yaşam aktivitelerinden kaçış yöntemi olarak kullanıyorsanız; sağlıklı hayal kurma sınırlarının dışındasınız demektir. Maladaptive Daydreaming (Uyumsuz hayal kurma) olarak adlandırılan bu psikolojik sorun, henüz tanı kitaplarında yer almasa da önemli ölçüde insanın muzdarip olduğu bir durum. Gün içinde rutini aksatacak ölçüde hayal kurma eylemini içerir. Bu durumun yaşamsal streslerden bir kaçış, işlevsiz bir başa çıkma yöntemi olduğu düşünüldüğü gibi bir tür davranışsal bağımlılık olarak da değerlendirilmektedir. Çoğunlukla çocuklukta hayali oyunlar ile başlamaktadır. Hayal gücü yüksek, içe dönük, psikolojik dayanıklılığı daha düşük kişilerde sık rastlanılmaktadır. Depresyon, Anksiyete bozuklukları, DEHB, Dissosiyatif bozukluklarla beraber görülebilmektedir. Bu kişilerde ortak görülen bazı semptomlar şu şekildedir:

Kişiler, çok uzun saatler boyunca hayal kurarlar.
Hayal kurarken yoğun mutluluk, enerji ve keyif hissedilir.
Dizi-film ve müzikler ile tetiklenir.
Herhangi bir sebeple hayal kurma eylemi kesintiye uğradığında huzursuzluk hissedilir.
İstemli başlar ve istemli sonlandırabilir.
Hayal kurarken stereotipik hareketler eşlik edebilir. (Aynı yerde yürüme, aynı hareketi yapma vb.)
Hayal dünyalarında çoğunlukla başroldürler. Yeni karakterler oluştururlar.
Çoğunlukla hayal kurarken dissosiyatif durumlar eşlik eder, gerçeklikten kopuş yaşanır.
Kişiler, yaşadıkları durumun farkındadır.
Başkalarının far ketmesi durumunda utanç hissedilebilir.

Maladaptive Daydreaming üzerine yapılan araştırmalar son zamanlarda artmış olmakla beraber çalışmaların yeni olması etimolojisi, gelişim süreci, tedavi protokolleri ile ilgili net bilgilere ulaşmamızı zorlaştırmaktadır. Ancak tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Bilişsel Davranışçı Yaklaşım, Maladaptive Daydreaming sorununun tedavisi üzerinde etkili bir terapötik model olabilir.