Keyif Kimyasalı : Dopamin
Nisan 3, 2024 tarihinde yayınlandı
Adını sıkça duyduğumuz dopamin, beynimizin onlarca işlevini üstlenen bir kimyasal madde. Daha çok “keyif kimyasalı” olarak şöhret bulmuş olsa da birçok duygu ve davranışın arkasında dopamini buluyoruz. Beynin çeşitli bölgelerinde salgılanan ve salgılandığı yere göre işlevini değiştiren bu maddenin farklı görevlerini konuşalım.
Kişiyi harekete geçiren, motivasyonunu arttıran temel madde dopamindir. Yemek yemeye , çay kahve içmeye, hoş bir sohbete bizi dopamin güdüler. Bu eylemlerden haz ve keyif almamızı da sağlar. Dopamin eksikliğinde kişi hayattan, yaptıklarından keyif almamaya başlar.
En önemli beyin işlevlerinden biri olan dikkat, dopamin vasıtasıyla sağlanır. Prefrontal kortekste dopaminlerin reseptörler tarafından tutulması ile dikkat sağlanır. Reseptörlerden ayrılması ile dikkat dağılmaya başlar. Ve bu reseptörlerin dopamini tutma süresi yaklaşık 45-50 dkdır. Bu yüzden okullarda ders süreleri genellikle dikkat sınırı olan 45 dakikadır.
Kalıp davranışlardan, stereotipik hareketlerden de dopamin sorumludur. Jest ve mimiklerin ortaya çıkmasında, kaşınma, esneme gibi faaliyetlerden sorumlu kimyasaldır.
Dopamin takıntı ile de ilişkilidir. Dopaminin yüksekliğinde takıntılı düşünce ve davranışlar artar. Örneğin, aşık olmak kişide hem büyük bir keyif sağlar hem de aşık olunan kişiye ilişkin takıntılı düşünceler belirginleşir. Bu durum dopamin yüksekliğinden ileri gelir. Obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişilerde dopamin yüksekliği dikkat çekmektedir.
Bağımlılıkların arkasında da dopamin yatar. Bağımlı olunan maddenin ya da davranışın aranması dopaminerjik sistem ile olur. Yoksunluğunda kişinin aşırı mutsuz olması, ızdırap çekmesi dopaminin düşüklüğünden ileri gelir.
Şizofreni gibi psikotik hastalıklarla da dopamin ilişki içindedir. Dopamin 2 ve dopamin 4 reseptörleri genetik olarak fazla olan kişilerde şizofreni görülme olasılığı daha yüksektir.
Parkinson gibi hastalıklarda da dopamin düşüklüğü görülür. Vücuttaki titremelerin kaynağı dopamin düşüklüğüdür.